COVID-19: hoe nu verder?

In 2019 verscheen het rapport ‘Protecting Lives and Livelihoods across the Global Economy’ dat bedrijven en samenlevingen waarschuwde voor het groeiende risico van infectieziekten en pandemieën. De opstellers van het rapport benadrukten dat dit risico ondervertegenwoordigd was in de risico-analyses van bedrijven en overheden. De waarschuwing was dan ook ferm en concreet: ‘de wereld is onvoldoende voorbereid’ om uitbraken op te sporen en er goed op te reageren. De voorspelling was dat uitbraken en epidemieën catastrofale sociale en economische schade kunnen aanrichten wanneer ze zich zouden voordoen.

We zijn neurologisch geconditioneerd om te letten op grote contrasten en plotselinge veranderingen. Maar niet op langzame bewegingen en veranderingen, ook al kunnen ze rampzalige gevolgen hebben. De evolutie van het risico op een pandemie is zo’n langzame verandering.

Slechts een jaar later dwingt het nieuwe coronavirus de Chinese regering om de grootste quarantainebestelling in de menselijke geschiedenis uit te vaardigen. Deze treft naar schatting 45 miljoen mensen. Nu, een paar maanden verder, zijn de wereldwijde gevallen van het virus (vanaf 15 maart 2020) de 130.000 gepasseerd. Bijna 5.000 mensen zijn aan de griep COVID-19 overleden. In 116 landen landen zijn mensen besmet. Bijna 100.000 mensen zijn alweer hersteld van het virus.

In bijna alle besmette landen zijn scholen gesloten en massale bijeenkomsten geannuleerd. In sommige gevallen zijn zelfs grenzen gesloten. De WHO heeft de uitbraak officieel tot pandemie verklaard. Er zal meer verstoring volgen.

De WHO is voorzichtig optimistisch over het in bedwang houden van het virus en de gevolgen van het virus zelf voor onze gezondheid. Veel minder optimitisch is de WHO over de impact op de economie. Markten en aandelen zijn gedaald als gevolg voor een zware economische recessie. Reisbeperkingen en quarantaines treffen honderden miljoenen mensen. Verstoren just-in-time toeleveringsketens. En veroorzaken verkoopwaarschuwingen in allerlei sectoren, waaronder technologie, automotive, consumentengoederen, farmacie en toerisme.

Veerkracht als zorgplicht voor de samenleving en economie

Het rapport vermeldt schattingen van economen dat pandemieën de komende decennia  jaarlijks een economische schade zullen berokkenen gelijk aan 0,7% van het mondiale BBP (dus ruim 600 miljard dollar) . Een bedreiging die financieel vergelijkbaar is met die van klimaatverandering – mits we binnen de grenzen van Parijs blijven. Nadrukkelijk vermeldt het rapport nog dat we met de toenemende risico’s “het ons niet kunnen permitteren om op oude voet verder te gaan.”

Gezien de recente paniek- en chronische verwaarlozingscyclus van de voorbereiding op een pandemie, zal een groot deel van de wereld, na de COVID-19 crisis, waarschijnlijk terugkeren naar zelfgenoegzaamheid en onvoldoende voorbereid zijn op de onvermijdelijke volgende uitbraak.

Overheden, bedrijven en samenlevingen die wel investeren in strategische, operationele en financiële weerbaarheid tegen opkomende wereldwijde risico’s, zullen beter gepositioneerd zijn om te adequaat reageren en sneller te herstellen.

In het rapport is uiteengezet hoe overheden en bedrijven pandemisch veerkrachtig moeten worden. Door meer te investeren in strategische, operationele en financiële weerstand. Ook stelt het rapport voor dat deze maatregelen een zorgplicht zijn voor de overheid, bedrijven en samenleving. In plaats van dat CEO’s als “verbijsterde omstanders” met de pet in de hand bij de overheid om steun vragen (KLM als grootvervuiler en klimaatkiller staat zelfs vooraan in de rij) spoort het rapport hen aan om de dreiging van epidemieën aan te gaan. Om een veiligere, stabielere wereld voor iedereen te creëren. Zodat we bij de volgende pandemie-uitbraak of klimatologische crisis zich manifesteert, de wereld beter gepositioneerd is om te reageren en te herstellen.

LEES OOK:
>The economic effects of COVID-19 around the world
>Impact of Coronavirus on business

Uitbraak in cijfers

0,7% GDP

schatting jaarlijkse economische schade veroorzaakt door pandemieën (ruim 600 miljard dollar)

36 UUR

Aantal uren dat een pandemie nodig heeft om van een afgelegen dorpje een wereldstad te bereiken

12.012 uitbraken

Aantal epidemie-uitbraken tussen 1980 en 2013, in alle landen met 44 miljoen geïnfecteerde mensen

7.000 signalen

Aantal nieuwe signalen van mogelijk nieuwe uitbraken per maand (volgens de WHO, januari 2019)

80%

van alle landen is NIET goed voorbereid om een epidemie te voorkomen, traceren en stoppen

Waarom juist nu?

Er bestaan verschillende krachtige, wereldwijde ontwikkelingen en trends die de toegenomen frequentie van uitbraken van epidemieën en pandemieën verklaren:

• • Groei in reizen, handel en connectiviteit. Een uitbraak kan in minder dan 36 uur van een afgelegen dorp naar een grote stad ter wereld reizen. Een zoals we hebben gezien met COVID-19, reist de economische of sociale verstoring vaak sneller en veel verder.
  • Groei van verstedelijking en intens, geassocieerd leven. Vaak in onhygiënische omstandigheden, hetgeen de verspreiding van infectieziekten bevordert. Momenteel woont bijna 60% van de wereldbevolking in stedelijke gebieden, en dat percentage zal naar verwachting toenemen tot circa 70% rond 2050.
  • Toenames in ontbossing leiden tot nieuwe uitbraken. Het verlies van boombedekking is de afgelopen 17 jaar gestaag toegenomen en ruim 30% van de uitbraken van nieuwe en opkomende ziekten, zoals het Nipah-virus, Zika en Ebola, houden direct verband met ontbossing.
  • Toenemende ontheemding van mensen. Gedreven door vervolging, ernstige conflicten, noodsituaties of burgerlijke onrust. Dit drijft grote populaties naar miserabele vluchtoorden met slechte omstandigheden, Vaak ook met verhoogde blootstelling aan bedreigingen voor de gezondheid. Onder vluchtelingen zijn infectieziekten een van de belangrijkste oorzaken van morbiditeit en mortaliteit. Mazelen, diarree, acute luchtweginfectie en malaria zijn de belangrijkste doodsoorzaken.
  • Klimaatverandering leidt tot veranderingen in de transmissiepatronen van infectieziekten. Hierdoor worden uitbraken van zika, malaria en knokkelkoorts mogelijk versneld.

Viraal: paniek, verwaarlozing en misinformatie

Er zijn geen of onvoldoende effectieve medische tegenmaatregelen beschikbaar. Voor zowel onbekende als voor meest voorkomende pathogenen. Maar dit is slechts het halve verhaal. De rest is cultureel en gekoppeld aan fundamentele gebreken in de menselijke natuur.

De cyclus van paniek en verwaarlozing

In 2005 hebben 196 landen, waaronder alle WHO-lidstaten, ingestemd met de International Health Regulations (IHR). Dat is een juridisch bindende overeenkomst om de internationale gemeenschap te helpen bij het voorkomen van en reageren op acute risico’s voor de volksgezondheid. Met name degene die grenzen kunnen overschrijden en mensen wereldwijd kunnen bedreigen.

Er zijn ook veelbelovende inspanningen geleverd, zoals de WHO R & D-blauwdruk en de nieuwe coalitie voor innovaties op het gebied van epidemische paraatheid. Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt sinds de reactie op ebola in West-Afrika tussen 2014 en 2016.

Maar helaas is een cyclus van paniek en verwaarlozing typischer. Wereldleiders bespreken snel de bereidheid tot epidemie, maar pas na een grote uitbraak. Daarna wordt er weer opgeroepen tot een betere voorbereiding en nieuwe investeringen. En vervolgens gebeurt er weer niets. Dit was ook het geval na de ebola-epidemie in West-Afrika in 2014. En de uitbraken van H1N1 en SARS daarvoor. Hoewel kleine vorderingen vaak na deze oproepen worden gemaakt, geldt dat zeker ook voor de verwaarlozing om zich vanaf nu wel goed voor te bereiden op de volgende uitbraak.

Eerdere verontrustende voorbeelden van deze cyclus van paniek, verwaarlozing en slechte voorbereiding zijn (volgens een rapport van de World Bank International Working Group on Financeing Preparedness charts):

• • Na een reeks uitbraken in de jaren negentig, groeide de roep om herziening van de IHR. Deze oproepen bleven echter onbeantwoord tot na de SARS-crisis in 2002.
  • De resulterende herzieningen van de IHR in 2005 waren grotendeels succesvol. Maar de H1N1-uitbraak van 2009 vertoonde opnieuw tekortkomingen in de wereldwijde infrastructuur voor de volksgezondheid.
  • Hoewel de IHR aandringt op een internationale reactie die onnodige inmenging in het internationale verkeer en de handel vermijdt, negeren regeringen deze vereiste vaak. Zo heeft de WHO tijdens de hele ebola-epidemie in West-Afrika geadviseerd dat algemene reisbeperkingen niet nodig waren.
  • Ondanks vergelijkbare aanpak tijdens de H1N1-grieppandemie, adviseerde slechts de helft van de 56 landen hun burgers om niet naar de getroffen gebieden te reizen. Ook sloten enkele landen hun grenzen voor burgers van getroffen staten. Het ontbreken van een samenhangende en globale aanpak was toen en is nu nog steeds een probleem. Een goed aanpak om de uitbraak effectief te bestrijden is dan ook nog steeds afwezig.
  • Dergelijke verstorende maatregelen gaan gepaard met de meeste grote uitbraken, ondanks hun hoge kosten en twijfelachtige effectiviteit.

Globalisering vergroot de problemen

De potentiële economische schade, als gevolg van uitbraken van infectieziekten zijn enorm, zoals blijkt uit recente gebeurtenissen. Globalisering heeft voor een enorme groei in welvaart gezorgd. In zowel ontwikkelde als opkomende markten. Ook heeft het gezorgd voor een  grotere bewegingsvrijheid van arbeid en kapitaal. Dit heeft op haar beurt weer geleid tot steeds meer onderling afhankelijke economieën. Hoewel deze ontwikkeling tot op heden een zegen voor de welvaart leek, blijkt het niet alleen catastrofaal voor onze planeet geweest te zijn, maar ook voor risico’s van uitbraken van infectieziekten zijn vergroot. Met ernstige gevolgen voor onze gezondheid en welzijn.

Ook technologie is een versterker

Technologie heeft ook de “informatieve besmetting” onder alle bevolkingsgroepen versneld. De wereldwijde gemeenschap voor de volksgezondheid richt zich traditioneel op de bewaking van ziekteverwekkers. Tegelijk houdt zij de verspreiding van virussen en bacteriën door de mens en dier ook in de gaten. Naarmate moderne informatietechnologie de verspreiding van informatie tussen mensen versnelt, neemt ook de ‘informatieve besmetting’ toe. Dit versterkt het negatieve economische effect van uitbraken van infectieziekten.

Een recente schatting van de Wereldbank suggereert dat slechts 39% van de economische schade, als gevolg van uitbraken, verband houdt met effecten op geïnfecteerde personen. Het merendeel  van de kosten is het gevolg van de gedragsverandering van gezonde mensen die infectie proberen te voorkomen.

Neem de uitbraak van het MERS coronavirus in 2015 in Zuid-Korea. Hoewel minder dan 200 personen besmet waren en er slechts 38 stierven, werden bijna 17.000 mensen in quarantaine geplaatst. Geschatte kosten: 8,5 miljard dollar.

In onze moderne economie kunnen relatief kleine aantallen infecties enorme economische effecten hebben. Deze gaan vaak veel verder dan de oorspronkelijke impact van de uitbraak.

De Zuid-Koreaanse uitbraak van het MERS-coronavirus liet ook zien hoe berichten op sociale media hielpen verhullen dat ziekenhuizen MERS-patiënten opnamen. Zelfs wanneer de instanties  nauwkeurige, tijdige en bruikbare informatie via officiële kanalen publiceren, krijgen de meeste mensen hun informatie over gezondheidskwesties toch via andere media en bronnen.

ROI: de rol van bedrijven

Het gevaar is ook nu weer dat wanneer de uitbraak van het virus geen voorpaginanieuws meer is, de epidemische paraatheid afneemt en de budgetten en agenda’s zich weer richten op de waan van de dag. Maar er zullen zeker nieuwe uitbraken komen en zonder aanhoudende aandacht en het beschikbaar maken en houden van voldoende middelen, zullen ze zeer waarschijnlijk opnieuw enorme paniek en angsten veroorzaken.

Investeringen die nodig zijn om goed voorbereid te zijn op toekomstige pandemieën te verbeteren, zijn relatief klein in verhouding tot het risico onvoorbereid te zijn. Reageren op uitbraken nadat ze zich hebben voorgedaan, kost veel meer geld en levens.

Er is een nieuw publiek-privaat kader nodig om de effecten van epidemieën en pandemieën beter te begrijpen en hoe beter te communiceren.

Bedrijven staan normaliter goed opgesteld om bij te dragen aan de voorbereiding en respons op pandemieën. Hierdoor kan de financiële schade voor henzelf en de samenleving beperkt worden. Door de mogelijkheid van bedrijven om het gedrag van hun werknemers te beïnvloeden, evenals door hun geavanceerde communicatie-infrastructuur, plus de opties om te lobbyen en samen te werken met overheden, zijn bedrijven misschien wel de belangrijkste partij bij het reageren op de dreiging en beheersing van uitbraken.

Het begrijpen van de gedragseffecten op economieën vereist inzichten die verder gaan dan de biomedische wetenschappen. Ook informatie uit de domeinen als economie, sociologie en sociale psychologie zijn van eminent belang.

De verspreiding van COVID-19 vereist nu wereldwijde samenwerking tussen overheden, internationale organisaties en het bedrijfsleven. Het heeft de oprichting van het COVID-actieplatform van het World Economic Forum gestimuleerd. Het wereldwijde platform, het eerste in zijn soort, heeft tot doel het bedrijfsleven bijeen te roepen voor collectieve actie, het levensonderhoud van mensen te beschermen en de bedrijfscontinuïteit te optimaliseren. Ook probeert het platform voldoende steun en middelen te mobiliseren om het COVID-19 virus effectief te bestrijden. Het platform is tot stand gekomen met de steun van de Wereldgezondheidsorganisatie en staat open voor alle bedrijven en industriegroepen, evenals voor andere belanghebbenden. Met als doel gezamenlijke acties te integreren en elkaar en de samenlevingen goed te informeren.

LEES OOK:
>World Economic Forum launches COVID Action Platform to fight coronavirus

Bron: World Economic Forum