Redding aandeelhouders-kapitalisme is nabij – iedereen de sigaar!

De kracht en vooral het belang van bewust leiderschap met karakter wordt het meest voelbaar als deze afzijdig blijft. Gelukkig geven honderden klimaatvluchtelingen op Lesbos het goede voorbeeld. Zij naaien de mondkapjes zelf in elkaar. Zij aan zij, omdat in kamp Moria geen ruimte is om 1,5 meter afstand te houden. En ook omdat zij, net zoals de overige 23.000 vluchtelingen, geen huis meer hebben om zich in terug te trekken.

De coronacrisis stort ons nog verder in het sociale drama en spirituele crisis die al decennialang onder de oppervlakte van ons bewustzijn woekeren. Het COVID-19 virus zorgt nu ook voor drie nieuwe crises, die alle drie economisch van aard zijn: een fysiek te kort van assets (beademingsapparatuur, corona-testmateriaal, IC-bedden, etc.), liquiditeitsproblemen – die ontstaan door het wegvallen van inkomsten, omzet en winst – en zwaar gedateerde businessmodellen die tijdens de crisis zullen uitsterven.

Chapeau voor Rutte en zijn kabinet

Gebrek aan geld is nu het meest nijpende probleem en daar concentreert het kabinet zich terecht op. En dat doet ze met verve en veel beter dan hun ‘peers’ elders in Europa. Nergens ter wereld is direct 2% tot mogelijk zelfs 10% van het BBP gereserveerd om de crisis te bestrijden. De EU maakt slechts 0,6% van het Europese bbp vrij, een druppel op een gloeiende plaat. Dus chapeau voor Rutte, die maandag 23 maart jl. promoveerde van meesterlijk polderaar tot waardig staatsman. Met vlag en wimpel. Maar dat maakt hem niet automatisch tot leider die we nu heel hard nodig hebben. Een waarachtig leider met karakter, die nu de best mogelijke keuzes maakt voor ons allemaal. Want laten we eerlijk zijn, bijna alle acties lijken gericht op het redden van het aandeelhouderskapitalisme. Een model dat door veel filosofen en ook steeds meer economen als failliet wordt beschouwd. Hopelijk is het een laatste stuiptrekking van het neoliberalisme en breekt snel een ander bewustzijn aan.  Een tijdperk waarin andere keuzes worden gemaakt. Keuzes die elke leider zou maken, waneer hij of zij vanuit het hart regeert in plaats van alleen te reageren vanuit het hoofd.

…een waardig staatsman maakt van Rutte nog geen leider en voorbeeld voor alle Nederlanders…

Leiders met karakter, denken en regeren over hun kabinetsperiode heen, in plaats van grote problemen door te schuiven naar volgende generaties. Leiders die een voorbeeld zijn voor andere mensen, zodat deze niet volgen maar ook gaan leiden. Mensen die meer regeren over hun leven en bijdragen aan het welzijn van anderen. In plaats van alsmaar achter de feiten aan te lopen en te moeten reageren op de nieuwe omstandigheden. Leiders zonder idealen en visie bestaan niet, ook niet in de politiek. Wat dat betreft zou Rutte een voorbeeld kunnen nemen aan burgemeesters als Aboutaleb en Halsema. Zij staan duidelijk boven de partijen en durven keuzes te maken die niet (direct) goed begrepen worden door hun inwoners. Komt dat omdat ze boven de partijen in het college en de raad kunnen staan? En zo ja, wat betekent dit dan? Is Nederland niet één metrapool met 17 miljoen inwoners?

Ik wil in deze column niet met de wolven in het bos ‘meejanken’ en zonder nuance en voorbeelden kritisch zijn op onze regering. Ik zie ook dat Rutte & Co hun stinkende best doen. Laten we ons daarom concentreren op feiten in het hier en nu. Op simpele wijze en met voorbeelden die overduidelijk maken wat ik denk, bedoel en graag zou willen.

Ongewijzigd beleid: ongelijkheid en belangenverstrengeling

Toen het kabinet de Noodmaatregel Overbrugging Werkbehoud (NOW) een week geleden aankondigde, stond KLM als grootvervuiler vooraan in de rij voor staatssteun. Onze vergane glorie is voor het kabinet nog steeds een parel en toonbeeld van vooruitgang en krijgt daardoor van team-Rutte een voorkeursbehandeling. Onbegrijpelijk en immoreel. Ook onacceptabel en een afrekening op 21 maart 2021 dreigt. Alhoewel; mensen vergeten snel, dus wat valt er dan nog te verrekenen bij de volgende verkiezingen? Ongetwijfeld tuimelen de partijen en politici over elkaar heen om de aanpak en oplossing van de crisis te claimen. Maar wat hebben ze structureel opgelost?

De Noodmaatregel Overbrugging voor Werkbehoud is bedoeld om werkgevers en werknemers tegemoet te komen wanneer er sprake is omzetverlies. Zo wordt voorkomen dat honderduizenden werknemers met een vast en flexibel contract worden ontslagen. De vraag in deze is: voor wie is deze regeling echt bedoeld en redt de overheid hiermee de werknemers of de bedrijven? Het is een fundamentele keuze voor de politiek, want het draait niet alleen om liquiditeit, perceptie en publieke opinie. Het gaat nu vooral om leiderschap en wat er echt nodig is. Economie gaat over verdelen en heersen en leiden richt zich op het scheppen van gelijke kansen voor groei en ontwikkeling. Niet alleen voor bedrijven, maar vooral voor mensen. En niet alleen voor de sterken, maar vooral ook voor de zwakkeren in de samenleving. En – zoals we nu pijnlijk leren – zeker ook voor mensen met cruciale beroepen; in de zorg, het onderwijs en de publieke dienstverlening. Belangrijke mensen en beroepsgroepen die we de afgelopen decennia letterlijk steeds minder zijn gaan waarderen.

Maar het kabinet maakt ook nu weer andere keuzes. Ze is nog steeds verstrikt in de neoliberale belangenverstrengeling en stelt bedrijven en het grootkapitaal boven de belangen van alle  Nederlanders. Zo mist Rutte en zijn polderploeg de kans om optimaal gebruik te maken van de solidariteit en saamhorigheid die de samenleving momenteel verbindt. Een gemiste kans dreigt nu om het land echt een stap in de goede richting te laten maken. Waarom verbindt onze premier zich nu niet met de samenleving in een gemeenschappelijke verlangenverstrengeling?

Waarom worden grote bedrijven en het MKB niet gelijk behandeld? Waarom dreigt gelijke behandeling van werknemers aan de boven- en onderkant nu al mis te gaan?

De feiten liegen er niet om. Terug naar mijn voorbeeld van KLM en de discriminatie door de overheid. Want er zijn zeker kritische kanttekeningen te maken bij het actuele crisisbeleid van Rutte III. Waarom worden grote bedrijven en het MKB niet gelijk behandeld? Waarom dreigt gelijke behandeling van werknemers aan de boven- en onderkant nu al mis te gaan?

De slechtsten zullen de eersten zijn?

De Koninklijke Luchtvaart Maatschappij zal als een van de eersten staatssteun ontvangen. Een belangrijke voorwaarde die de overheid aan de NOW staatssteun stelt is dat er geen personeel ontslagen mag worden. Toch blijft KLM voornemens om vijftienhonderd tot tweeduizend van de 33.000 werknemers te ontslaan. Ook na ontvangst van de staatssteun. Verder wil het bedrijf voor alle overige 31.000 medewerkers staatssteun ontvangen en een grove schatting komt al snel boven de 100 miljoen euro per maand!

Hoe logisch is het dat de Nederlandse samenleving opdraait voor 100% staatssteun aan KLM piloten die gemiddeld 70% meer verdienen dan collega’s bij andere maatschappijen elders in Europa?

Tot op heden heb ik weinig gelezen of gehoord over enkele dilemma’s in onderhavige kwestie.

Waarom mag de KLM bij een NOW staatssteun van honderden miljoenen euro wel medewerkers ontslaan en bakker Sutorius om de hoek niet? Hoe logisch is het dat de Nederlandse samenleving opdraait voor 100% steun aan de KLM piloten die gemiddeld 70% meer verdienen dan hun collega’s bij kleinere maatschappijen in Europa? En bovendien ook nog eens veel minder vlieguren maken! Is dat eerlijk ten opzichte van de  900.000 arbeidsmigranten in Nederland, die voor € 15 per uur zich als uitzendkracht uit de naad hebben gewerkt in onze tuinbouwkassen en op de boerenakkers? En zo significant hebben bijgedragen aan onze economie. Zij dreigen nu buiten de boot te vallen en krijgen vooralsnog geen euro staatssteun. Ze kunnen ook niet naar huis omdat de grenzen gesloten zijn. Als we 20% beknotten op de staatssteun aan de piloten en de c-level managers bij KLM, kunnen we voornoemde mensen een blijk van waardering en menselijkheid bieden. Het gaat niet om links of rechts denken. Of om liberaal of sociaal zijn. Het gaat om menselijkheid en leiderschap. Om doen wat goed is. Om wat wenselijk is en niet alleen om wat wordt gewenst. Dat blijkt best lastig voor een overheid die bijna 15% van de aandelen van Air France-KLM in bezit heeft.

Het is nog ernstiger gesteld bij onze club van Koninklijke vliegeniers. KLM heeft eind 2018 bijna 200 miljoen uitgegeven voor de inkoop van eigen aandelen. Een groot geschenk aan de zittende aandeelhouders, waardoor er nu 2.000 mensen ontslagen moeten worden omdat er geen geld is.

Kan iemand mij uitleggen waarom in tijden van grote crisis de samenleving opdraait voor de kosten en in goede tijden de winsten worden verdeeld onder aandeelhouders?

Bij ongewijzigd beleid had de KLM in de huidige crisis deze mensen makkelijk een jaar ‘aan boord kunnen houden’ of een regeling kunnen treffen tot maximaal € 100.000 per werknemer. Waarom moet de Nederlandse samenleving nu opdraaien voor deze ernstige vorm van mismanagement en zelfverrijking door aandeelhouders? Kan iemand mij uitleggen waarom in tijden van grote crisis de samenleving opdraait voor de kosten en in goede tijden de winsten uitsluitend worden verdeeld onder aandeelhouders?

In Amerika is de situatie nog veel schrijnender en zou je mogen spreken van een ‘ernstige schending van mensenrechten’. Namelijk het recht op gelijke behandeling.

Het afgelopen decennium hebben Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen meer dan 90% van hun kasgeld uitgegeven aan de inkoop van eigen aandelen. Zo hebben de zittende aandeelhouders een groot geschenk gekregen. Nu smeken deze maatschappijen Trump om steun die zijn vrienden natuurlijk niet in de steek laat, want zij vliegen met hem al jaren ‘First en geen Economy Class’.

Wat gered wordt in deze tijden van grote sociale en economische ontwrichting, is het aandeelhouderskapitalisme. Over de rug van de samenleving en de gezondheid en welzijn van mensen.

Waar vinden we leiders met karakter die dit patroon voorgoed willen en kunnen doorbreken? Het is niet moeilijk, als we gaan leiden vanuit het hart en in het belang van allen. Bewust en in algemeen belang leiden betekent ook minder bevoordelen van een groepje aandeelhouders, met een machtige lobby en tentakels tot ver in de besturen van onze democratie.

Leiderschap: één voor allen en allen voor één

Als filosoof ben ik meer denker dan doener en als mens, voormalige serieel ondernemer en impact investeerder ben ik meer leider dan manager. Als ik deze eigenschappen combineer kom ik voor mijzelf tot logische gedachten, die natuurlijk niet worden begrepen – laat staan worden gedeeld – door de pure doeners, die in mijn beleving meer reageren dan regeren. Is niets mis mee, maar laten we het anders noemen.

De drastische inperking van economie, mobiliteit en burgerrechten, en de enorme schaal waarop nu geld vrijgemaakt wordt voor de noodrespons, werpen een onvermijdelijke en ook ongemakkelijke vraag op. Waarom doen we dit eigenlijk?

Uit menselijkheid of om aandeelhouders uit de wind te houden?

Een paar voorbeeldjes, omdat ik het even van me af moet schrijven, zodat ik mijn dierbaren daarna weer barmhartige in mijn armen kan sluiten. En ook omdat ik mij dan kan blijven openstellen voor de kolderieke buitelingen van staatslieden, die zichzelf maar niet kunnen bevrijden van hun belemmerende overtuigingen en partijpolitieke belangen. Welke dit ook mogen zijn.

Action ongewenst

Het Britse 3i heeft als eigenaar van Action sedert 2016 ruim twee miljard euro uit het bedrijf getrokken. In 2012 was het bedrijf nog 500 miljoen euro waard. Nu, anno 2020 is Action de snelst groeiende prullariaretailer in Europa, met een waarde van meer dan 10 miljard. In totaal heeft 3i ongeveer 275 miljoen euro in Action geïnvesteerd, hetgeen in schril contrast staat met de 2 miljard aan dividend die 3i zichzelf heeft uitgekeerd. En als klap op de vuurpijl stak Action een paar dagen geleden een groot mes in de rug van haar belangrijkste stakeholders: haar leveranciers en medewerkers. Leveranciers kregen te horen dat ze pas na 90 dagen betaald gaan worden.

Wat zou jij nu als overheid doen als Action bij je aanklopt voor staatssteun voor haar duizenden medewerkers in Nederland? Ik neem toch aan dat je de rekening eerst doorschuift naar 3i, waar miljarden in kas moeten zitten? Het is tenslotte gek dat het risico tijdens een crisis wordt gelegd bij de samenleving en eerder behaalde winsten bij de aandeelhouders blijven?

Ik weet wat ik zou doen. Niet als toekomstdenker, auteur, of als voormalig bestuurder en impact investor. Maar gewoon als mens en leider van in ieder geval mijn eigen leven, bedoeling en niet-onderhandelbare waarden.

In ieder geval zou ik niet hetzelfde doen als staatssecretaris Mona Keijzer. Zij belde verontwaardigd met de kruidenier, die vervolgens op haar schreden terug kwam.

‘Action geslaagd?’, Ik vind van het niet, daarmee bedoelende niet in voldoende mate.

Wie niet betaalt, bepaalt ook niet meer

Hoe logisch zou het zijn wanneer we het volgende beleid en uitgangspunt in turbulente tijden zouden volgen: ‘wie niet betaalt, bepaalt ook niet meer’.

Laten we nu gewoon tegen 3i zeggen dat Action in Nederland niet in aanmerking komt voor NOW staatssteun, net zoals de 900.000 arbeidsmigranten in het Westland en de vele honderdduizenden andere uitzendkrachten.

Natuurlijk willen we Action in beginsel wel helpen, want als waarachtig en bewust leider willen we niemand uitsluiten en achterlaten. Het gaat tenslotte niet alleen om werkgelegenheid, maar vooral ook om onze waardigheid en menselijkheid. En dat is nu precies het beroep dat we onder de huidige barre omstandigheden op de aandeelhouders van Action moeten doen. En natuurlijk ook op de aandeelhouders van KLM, Shell, Unilever, AKZO Nobel, Philips…

Staatssteun OK, maar alleen als je aandeelhouder evenredig meebetaalt. Om je bedrijf te redden en niet alleen om het ontslag van je werknemers te voorkomen. Uitgangspunt is dan het volgende: als het bedrijf zou omvallen zonder staatssteun is het virtueel failliet en dus bijna niets meer waard. Zeker als de crisis lange tijd aanhoudt en er geen ‘Quick Fix’ voor handen is.

Als leider zijn we niet onredelijk en hanteren we in onderhavige situatie een humaan en moreel verantwoord stand- en startpunt: het bedrijf heeft nog een waarde van bijvoorbeeld 10% tot 25% van het moment pal voor de crisis. We steunen Action, KLM en consorten op basis van het verschaffen van een converteerbare lening of de uitgifte van nieuwe aandelen. Voor de converteerbare leningen geldt een eenzijdige voorwaarde; degene die betaalt bepaalt of ze worden afgelost tegen Euribor plus 2% of ze worden omgezet in aandelen tegen de waardering bij uitgifte van de lening. Als de aandeelhouders hun medewerking weigeren en het bedrijf dreigt om te vallen, dan onteigenen we het bedrijf (beter klinkt dan ontfermen we ons over de assets, mensen en het algemeen belang) en betalen we een vergoeding op basis van actuele waarde. Dat doen we al heel lang met (landbouw)grond en natuurgebieden. Dus niets nieuws onder de zon, toch?

We brengen het proces en de opbrengsten onder in het fonds ‘De NV Nederland’, zodat iedereen kan mee profiteren van de opbrengsten in de toekomst. Alle Nederlanders dus. We promoveren corona-gezant Feike Sijbesma tot president van het fonds en vragen hem om het fonds te leiden vanuit de Bedoeling ten baten van 17 miljoen mensen. Ik weet zeker dat Feike dat heel goed kan en als we het hem vriendelijk vragen dan weet je maar nooit…

Moeten we het nog over winstbelasting hebben? En de vijf tot tien miljard die het de Nederlandse samenleving kost? Omdat Shell, Unilever, AKZO Nobel en Philips deze niet in Nederland hoeven te betalen? Aangezien zij verliezen in het buitenland in ons land mogen compenseren. Geld dat we nu keihard nodig hebben voor 17 miljoen mensen. En eerder vreselijk goed konden gebruiken voor het verbeteren van bijvoorbeeld ons onderwijs en zorgsysteem.

Het collectieve besef dat we allemaal natuur zijn, maakt leiden heel erg makkelijk…

Zo weet ik er nog wel een…

De KLM stoot volgens onderzoekers van CE Delft ongeveer 8,6 megaton CO2 uit. Dat is volgens het CBS ruim 5% van de totale uitstoot in Nederland. Dat doet de Koninklijke natuurlijk niet alleen in Nederland maar over de hele wereld. Maar als je als Nederlandse onderneming verliezen in het buitenland hier mag compenseren, dan is het ook geen onlogische redenering dat je uitstoot in het buitenland in Nederland mag afrekenen. Als we in Nederland de wereld in crisis op een goede gedachten willen brengen, zouden we voor een bepaalde periode -laten we zeggen twee jaar vanaf het moment dat we weer terug zijn ‘bij het oude’ –  voor de grootvervuilers als KLM een extra nationale belasting heffen op de mondiale uitstoot van CO2. Een extra emissie- en crisisbelasting van bijvoorbeeld 75 euro. Hierdoor komt de emissieprijs rond de 100 euro per ton te liggen. In het geval van KLM levert dat de NV Nederland bijna 650 miljoen euro per jaar op (8,6 megaton x 1.000.000 x 75 euro). En in twee jaar ruim voldoende om alle mensen bij KLM aan boord te houden zonder extra staatssteun. Als het bedrijf dit niet accepteert, nationaliseren we het conform eerder genoemde richtlijnen, in het belang van bijna iedereen. En mocht KLM zijn CO2 drastisch weten te verminderen, dan is iedereen spekkoper. Met op de eerste plaats de natuur.

En dat brengt mij bij de overweging van de dag. Zijn we niet allemaal natuur? Zou dit collectieve besef kunnen leiden tot het maken van goede keuzes? Net zoals de natuur dat altijd heeft gedaan: zeer effectief en zeer intelligent.

Inspiratie bron: De Groene Amsterdammer 25 maart 2020 | Dirk Bezemer