Drieluik: toekomst van de mensheid – voor optimisten én pessimisten [2-3]

Deel 2 van het drieluik ‘Toekomst van de mensheid –
voor optimisten én pessimisten.’

In deel 1 is een beeld geschetst dat we in turbulente tijden beter naar pessimisten kunnen luisteren dan naar optimisten. Dat is misschien een boute stelling die in deel 1 nogal zwart/wit wordt benaderd, maar ik sta er volledig achter, om de redenen die eerder in deel 1 zijn toegelicht.

In deel 2 probeer ik de visie en perceptie van de optimist en pessimist meer inhoud te geven, zonder de lezer in één van de twee frames te willen onderbrengen. Ik generaliseer zeker om wille van de duidelijkheid, niet om te polariseren, noch om een oordeel te vellen.

De visie van de optimist en pessimist op de mensheid in het drieluik is voor een belangrijk deel gebaseerd op een interview met twee grote denkers van deze tijd: professor Steven Pinker en professor Yuval Harari, op 7 oktober 2019. Harari en Pinker zijn gerenommeerde wetenschappers en auteurs van de macrogeschiedenis en het gesprek met beide heren biedt interessante inzichten en implicaties voor hoe we denken over de lange termijn toekomst.

Beide professoren werd de vraag voorgelegd: “hoe ziet de toekomst van de mensheid eruit vanuit de optiek van een optimist en pessimist.”

De visie van de optimist en pessimist

Harari en Pinker delen hun bezorgdheid over klimaatverandering, de hernieuwde dreiging van nucleaire conflicten en technologische ontwrichting. Pinker neigt meer optimistisch te zijn dan Harari en stelt dat verbeteringen uit het verleden suggereren dat de mensheid in de toekomst vooruitgang zou kunnen blijven boeken. Hij staat wel sceptisch tegenover de potentiële snelheid van technologische ontwikkeling en ziet de menselijke samenleving als robuust en vooruitstrevend.

Harari roept vragen op voor de lange termijn en maakt zich zorgen omdat we volgens hem de potentiële omslagpunten van technologische disruptie naderen. Hij uit zijn bezorgdheid over het verlies van individuele autonomie, de uitholling van onze democratie en de mogelijke opkomst van digitale dictaturen en totalitaire machten.

Extra zorg is dat het volgens Harari niet alleen gaat om overheden maar ook over grote high-tech bedrijven, die nu vaak al machtiger zijn dan menig kabinet en soms zelfs een grotere economische eenheid en macht vormen dan een land. Voorbeeld? De omzet van Amazon bedroeg in 2019 bijna 900 miljard euro, ongeveer net zoveel als het Bruto Binnenlands Product (BBP) van Nederland. Het bedrijf is inmiddels meer dan een biljoen dollar waard en staat daarmee met Apple op eenzame hoogte.

Sinds 10 maart j.l. heeft Amazon zich ook gevestigd in Nederland en weldra zal het bedrijf zich ook diep nestelen in onze samenleving. Optimisten zien kansen en voordelen voor de consumenten en de pessimisten vrezen een bloedbad onder winkeliers, thuisbezorgers en duizenden familiebedrijven die verstikt zullen worden door de macht, hebzucht en schaalvoordelen van één bedrijf. Een onderneming die bovendien op alle mogelijke manieren het betalen van belasting probeert te ontwijken.

De omzet van Amazon bedroeg in 2019 bijna 900 miljard euro, ongeveer net zoveel als het Bruto Binnenlands Product (BBP) van Nederland…

Bedrijven als Amazon, Apple en Google zijn een economische macht geworden die groter is dan bijvoorbeeld Zweden, Nederland en Denemarken. Hun invloed op de maatschappij en samenleving wordt ook steeds groter. We moeten ons daarbij afvragen of deze bedrijven dezelfde bedoeling en visie hebben over het algemeen belang dan elk willekeurige democratie en samenleving . Of zien en weten we nu al dat ze hun macht en invloed aanwenden om slechts een heel klein groepje stakeholders te bevoordelen. De optimisten zullen zeggen dat het bedrijven zijn en geen landen en dat winst maken hun doelstelling en goed recht is. Ze zien alleen maar voordelen voor de economie en wijzen op de werkgelegenheid die ze creëren. De pessimisten maken zich zorgen over de uitholling van onze democratie en de afname van onze vrijheden door digitale controle en inperking van onze privacy. Door marktpartijen die op veel meer mensen invloed hebben dan de Chinese overheid. Dat werpt de vraag op of we bedrijven als Google ook moeten gaan beoordelen op haar maatschappelijke verantwoordelijkheid en het dienen van het algemeen belang. En dan niet alleen via diensten en producten. Maar ook economisch en financieel, door mondiaal inclusiviteit en gelijkheid te financieren. Optimisten zullen zeggen dat dit de taak is van overheden en samenlevingen en niet van bedrijven. En dat bedrijven daarvoor belasting betalen. Maar daar wringt de schoen. Deze bedrijven betalen vaak geen of onvoldoende (winst- en dividend-) belasting, omdat slimme constructies en mazen in de wet hen helpen dit te ontwijken. Pessimisten zullen erop wijzen dat er slechts één algemeen en mondiaal belang is: 8 miljard mensen en een planeet met ecosystemen die kwetsbaar zijn voor economische en digitale machten, die hun belangen boven de Commons stellen; het algemeen belang.

Grote onzekerheid over toekomst lange termijn

Pinker en Harari vinden overeenstemming over verschillende onderwerpen en ze delen vooral een gemeenschappelijk beeld over de grote onzekerheid ten aanzien van onze toekomst op lange termijn. Steven Pinker prijst de verbazingwekkende prestaties van de moderniteit en laat zien dat de mensheid nog nooit zo vredig, gezond en welvarend is geweest. Maar in zijn boek ‘The Blank Slate’ (Het Onbeschreven Blad) neemt Pinker het op tegen het gevestigde denkmodel van de tabula rasa, dat in de sociale wetenschappen dominant is. Pinker gelooft dat er een aangeboren menselijke natuur bestaat en dat we zeker ook donkere motieven hebben. Maar hij weigert te geloven dat de menselijke natuur leidt tot een fatalistische kijk op onze conditionering. Volgens Pinker zijn we zeker in staat om oorlogen te voorkomen en chronische ongelijkheid op te lossen. Simpelweg omdat het in ons DNA zit. Als een soort evolutionaire nalatenschap.

De keuzes die we maken worden volgens Pinker vooral bepaald door de balans tussen de ‘Good Angels of Our Nature’ en de donkere zijde van onze natuur. Vooruitgang is volgens Pinker dus een optie en mogelijk, alleen zijn eerder behaalde resultaten geen garantie dat we in de toekomst weer de juiste keuzes zullen maken.

Onze omstandigheden zijn beter dan ooit, onze problemen zijn groter dan ooit en deze kunnen nog veel meer verergeren dan ooit…

Kijkend naar onze geschiedenis, dan mogen we stellen dat de omstandigheden voor de mens beter zijn dan ooit, dat de problemen groter zijn dan ooit en dat deze nog veel erger kunnen worden dan ooit. Is dit nu voer voor de optimist of pessimist? We moeten realistisch zijn en inzien dat onze geschiedenis niet determinant is en dat er geen determinerende kracht is die bepaalt of eist dat onze toekomst beter of slechter zal zijn. Het hangt allemaal af van de beslissingen en acties die we de komende jaren en decennia als mensheid (onder)nemen. Kijkend naar de tien global risks – in het rapport van 2020 van de World Economic Forum – dan betekent dit dat onze toekomst voor het grootste deel wordt bepaald door de acties die we ondernemen ten aanzien van de volgende grote risico’s met immense impact op hoe we nu en straks leven:

• klimaatverandering en vernietiging van ecosystemen
• verlies aan biodiversiteit en waterschaarste
• geopolitieke spanningen, economische confrontaties en hernieuwde nucleaire dreiging
• gefragmenteerde cybertoegang, met name ten aanzien van kunstmatige intelligentie en biotechnologie
• verlies van onze privacy ten bate van overheden en met name van high-tech bedrijven
• ongelijkheid en armoede

Het is overduidelijk dat al deze uitdagingen een reëel risico zijn voor onze welvaart, ons welzijn en misschien zelfs wel ons voorbestaan. En ze kunnen uitsluitend in een mondiaal perspectief worden aangepakt en opgelost. Problematisch is dat we de laatste jaren een tegengestelde beweging zien. Hopelijk stimuleert de coronacrisis – en de onvermijdelijke recessie die hieruit voortvloeit – de mensheid om de juiste keuzes te maken en wereldwijd alle wijsheid en energie te bundelen om het juiste te doen. De wetenschap zou hierin een leidende rol moeten nemen en politici voorhouden wat de gevolgen zijn van goede en minder goede keuzes en besluiten. En de media zou zich meer moeten richten op zaken die elke dag gebeuren en grote gevolgen hebben voor onze toekomst. In plaats van alleen maar nieuws te brengen dat sensationeel, negatief, actueel is en over een gebeurtenis gaat die alleen vandaag en morgen relevant is. Zoals bijvoorbeeld het aantal dagelijkse slachtoffers van Corona. Veel belangrijker is het om in praatprogramma’s de diepere oorzaken van de crisis en lange termijn gevolgen te duiden, dan te blijven hangen in de actualiteit van bijvoorbeeld de uitbreiding van het aantal IC-bedden naar 1800.

Terwijl ik dit type komt een email binnen met als kop: “dip huizenmarkt is tijdelijk”. Grappig; hoe sterk het verlangen is en blijft naar oude patronen en gewoonten. Of is het bizar en voedt het de pessimist in het versterken van zijn wil en verschralen van de hoop?

Alleen wanneer we de grote risico’s die de mensheid bedreigen wereldwijd aanpakken, kunnen we zorgen dat niemand achterblijft en voor nieuwe problemen zorgt…

Luisteren naar complottheorieën en populisten heeft geen zin, want ze bieden geen enkel alternatief. De verdedigbare forten die ze ‘in hun boreale thuis’ willen bouwen, bieden geen enkele garantie op een betere wereld; zo moge blijken uit onze geschiedenis. En uitdagingen als klimaat, disruptieve technologie en digitale fragmentatie dringen elk fort binnen, zelfs als het op een eiland ligt. Voornoemde risico’s houden geen enkele rekening met controles aan de landgrenzen en als we niet waakzaam blijven rammen ze zelfs dwars door onze barrières en schilden van ethiek. Onze menselijkheid is het meest effectieve schild, mits we de moed hebben om deze op de juiste manier te gebruiken, namelijk als wapen tegen de onmens. Een bedrijf of overheid die zichzelf boven het algemeen belang stelt. Partijen en politici die het winnen van verkiezingen belangrijker vinden dan het juiste doen voor volgende generaties. Leiders durven besluiten te nemen die een samenleving nog niet begrijpt of die nodig zijn in een belang die de natie overtuigt. Managers zoeken naar compromissen en draagvlak en zullen in tijden van crisis altijd achter de feiten aan lopen.

De toekomst is positief – vanuit het perspectief van vooruitgang

Als we de toekomst van de mensheid als positief beschouwen, stelt de Zweedse filosoof Nick Bostrom, voor dat we actie moeten ondernemen om onze existentiële risico’s te verminderen. Zijn belangrijkste overtuigingen zijn:

• dat de mensheid nog heel lang zou kunnen overleven, misschien nog wel honderden miljoenen jaren of meer
• dat de toekomst overweldigend belangrijk is als zijn normatieve veronderstellingen waar zijn
• dat we de toekomst potentieel beter kunnen vormgeven door de vooruitgang centraal te stellen en te versnellen, het existentiële risico te verminderen en andere positieve systeemveranderingen teweeg te brengen
• en dat het belangrijkste is om de verre toekomst vorm te geven, door het creëren van positieve, energieke transities* (Thomas Rau).

De beste manieren om de verre toekomst vorm te geven, moeten zeer breed of zeer gericht zijn, mits we weten – of minimaal kunnen inschatten – welke waardevol zijn en voor collectieve vooruitgang zorgen. Als we aannemen dat Pinker gelijk heeft en de wereld beter wordt, dan is het verminderen van eminente risico’s zoals kunstmatige intelligentie, nucleaire dreiging en bioveiligheid belangrijk.

Maar als we Harari volgen in zijn visie en denkbeelden – dat de dingen veel en veel erger kunnen worden dan ze nu al zijn – dan moeten we ook prioriteit geven aan het opnieuw inrichten en vormgeven van onze democratie en samenleving. Met meer effectieve vormen van toezicht op met name bedrijven in plaats van op de samenlevingen. Bedrijven moeten zich richten en aanpassen aan de behoeften van de samenleving, in plaats van dat de samenleving dienstbaar wordt gemaakt aan de economie. We moeten voorkomen dat weerloze consumenten via slimme, zelflerende algoritmen dingen worden aangesmeerd die we helemaal niet nodig hebben. Of waar we er al vijf van bezitten. De wezenlijke vraag en vooral de waarachtige behoefte moet leidend zijn en blijven, niet het aanbod.

De wereld draait op overtuigingen uit de 17e en 18e eeuw

Harari vindt dat onze huidige wereld voornamelijk draait op filosofische ideeën en overtuigingen uit de 17e en 18e eeuw. Deze zijn toen tot stand gekomen vanuit een totaal ander begrip van de menselijke natuur dan we nu hebben. En ondanks alle vooruitgang die we hebben bereikt en kennis en wijsheid die we hebben verzameld, blijkt dat onze filosofische opvattingen en ethiek nauwelijks zijn (mee)veranderd. Harari spreekt zelfs over een filosofisch faillissement, omdat onze nieuwe, grote uitdagingen en risico’s nauwelijks worden onderkend, laat staan worden aangepakt. Dit komt mede omdat velen – en met name onze wereldleiders – deze problemen ontkennen of niet (willen) begrijpen. De dromen en ambities van Google en Amazon zijn de nachtmerries van vele filosofen, sociologen, pedagogen en lokale winkeliers.

Als we blijven denken dat we allemaal in oorlog zijn met alles en iedereen, dan zal niemand openstaan voor bondgenoten. Ook hoeven we dan niemand van wat dan ook te overtuigen en kunnen we rustig achterover hangen. Wachtend tot we complete psychopaten zijn geworden. We behandelen alles en iedereen als een vuur dat je snel moet doven. Alle appèls op het hart om genadig en vergevingsgezind te zijn, zullen vruchteloos blijken en blijven.

We moeten dus voorbij onze 17e en 18e eeuwse overtuigingen reizen, nu we veel meer weten over concepten als evolutie, entropie, informatie en zelfs wijsheid. We weten nu dat denkbeelden en dogma’s van Hobbes en Descartes deels gedateerd zijn en niet meer naadloos aansluiten op de mensheid en problemen van nu. We moeten snel nieuwe concepten ontwikkelen die drie eeuwen geleden net zo onbespreekbaar als onbegrijpelijk zouden zijn geweest. Voorbeeld: effectief altruïsme is nu misschien ook doen wat de data ons aangeeft als meest effectieve manier van verbetering van het menselijk welzijn.

De praktijk is nu dat een extern systeem als Google en Amazon ons beter kent dan wij ons zelf kennen. En dat zij zelfs de massa beter kennen dan de massa denkt te weten…

We zijn niet meer zo onwetend als drie eeuwen geleden en kunnen ons dit ook niet meer permitteren. Met dank aan Facebook en Google weten politici en bedrijven hoe we denken en hoe ze onze manier van denken en consumeren kunnen beïnvloeden. Dat is de werkelijkheid in de 21e eeuw en dat werpt een heel ander licht op onze vrije wil en de mogelijkheden van manipulatie. De praktijk is nu dat een extern systeem als Google en Amazon ons beter kent dan wij ons zelf kennen. En dat zij zelfs de massa beter kennen dan de massa denkt te weten. De demonen van Descartes zijn machines geworden die onze menselijkheid in de 21e eeuw serieus bedreigen. Harari en consorten zijn daarom niet uitsluitend optimistisch over de voortschrijdende technologie en waarschuwen de optimisten en de predikers van singulariteit voor de ethische implicaties en gevolgen. Aan de andere kant is Harari voorstander van genetisch gemodificeerde gewassen, omdat deze resistent zijn tegen ziekte en ongedierten. Hierdoor hebben we geen of in ieder geval minder pesticiden nodig, die schadelijk zijn voor onze leefomgeving en gezondheid. Volgens Harari zijn de voordelen veel groter dan de mogelijke nadelige gevolgen van genetische manipulatie.

Uitholling van de democratie

Een superras met super mensen hoeven we voorlopig niet te verwachten en de technologie-goeroe’s, trendwatchers en andere singularisten die dit voorspellen moeten we niet al te serieus nemen.

Maar de dreiging van visueel en digitaal gestuurde dictaturen en totalitaire regimes is actueel. Wij zien bijna overal de massale invoering van surveillance technologie en een ongebreidelde analyse van data en informatie die wereldwijd elke 18 maanden verdubbelt. En zoals eerder gesteld moeten we hierbij in beschouwing nemen dat het niet alleen om overheden gaat die gebruik maken van deze technologieën. Ook bedrijven zetten deze technologieën massaal in tegen de mensheid en zijn daarmee een bedreiging voor onze democratie en menselijkheid, omdat beide van binnenuit worden uitgehold. We moeten dus nieuwe, effectieve antwoorden vinden op nieuwe en oude vraagstukken. En we moeten nieuwe, ethische en filosofische concepten ontwikkelen die onze vooruitgang en menselijkheid borgen. Vrijheid van meningsuiting en -pers zijn cruciaal. Net zoals het horen, zien en waarderen van de minderheid en stemlozen.

Tegelijkertijd zou de samenleving veel kritischer moeten worden ten opzichte van de bagger die op sociale media wordt verspreid. Een duidelijk antwoord op nepnieuws en misleidend nieuws dat helemaal geen nieuws is, is belangrijk om weer vertrouwen te krijgen in elkaar. Polariseren is net zo eenvoudig als doelloos. Het is vaak een diepgewortelde angst bij degene die polariseert. Een angst die niet meer weet waar hij vandaan komt, omdat we ons niet los kunnen maken van twee basale angsten die alle mensen delen, namelijk: ‘ik ben niet goed genoeg en er wordt niet genoeg van mij gehouden’.

Als we deze angsten onderkennen en in de ogen durven te kijken, dan kunnen we ermee dansen, in plaats van ons ertegen te verzetten. Dat leidt alleen maar tot verlamming en nog meer polarisatie. Als je angst omarmt als bondgenoot, wordt het een energie die je dingen laat doen die je zonder angst niet zou durven. Zoals het verbinden met een onzekere toekomst en het loslaten van je hang naar illusionaire zekerheden; zoals een huis, een baan en zelfs een relatie. De belangrijkste eigenschap van leiders met karakter is dat ze weten wie ze zijn en daardoor verbonden zijn met hun aandiende zelf. Wat ze voor andere mensen willen betekenen, zodat ook zij gaan leiden in plaats van te volgen. Loslaten is een kunst die gelukkig sterven mogelijk maakt en het is een kunst die we allemaal kunnen verstaan.

Terug naar Pinker en Harari.

Als we mensen die schrijven op papier, vervangen door zelflerende algoritmen in machines, dan kunnen totalitaire regimes een technisch voordeel behalen en een onoverbrugbare voorsprong nemen ten opzichte van democratieën waarin wij in het westen zijn opgegroeid. Dan ontstaat het risico dat het efficiënte doen niet meer automatisch betekent dat het ook ethisch is. Deze discussie is ook relevant als we het over diversiteit hebben. Voorbeeld: zijn we in onze samenleving en organisaties voor inclusiviteit omdat bewezen is dat het efficiënt is of omdat we ethisch gezien geen andere keuze hebben?

Optimisten versus pessimisten (en realisten)

Pinker en Harari bieden nog andere interessante beschouwingen over optimisme en pessimisme.

Zo hebben zowel optimisten als pessimisten het vermogen om in oplossingen te denken en deze met elkaar te delen via een gemeenschappelijk taal. En vooral door eerst de ander te begrijpen, omdat we ons realiseren dat de ander ons pas kan en zal begrijpen wanneer wij de ander begrijpen (Stephen Covey, Seven Habits).

Onze levensverwachting en ontwikkeling als mens is indrukwekkend toegenomen. Volgens  onderzoekers van het Duitse Max Planck Instituut, kan onze jager-verzamelaar voorouder beter vergeleken worden met huidige wilde chimpansees dan met mensen in de 21e eeuw. De race van dood en oorlog is afgenomen en daalt nog steeds. Net zoals de cijfers van zelfmoord en geweld tegen vrouwen. De mensheid heeft in het recente verleden een enorme en belangrijke vooruitgang geboekt. Dat blijkt ook uit de realisatie van de millennium goals die aan het begin van deze eeuw zijn geformuleerd. Het aantal schoolgaande kinderen is met 43 miljoen gestegen. Het aantal HIV infecties is met meer dan 50% gedaald. Ruim twee miljard mensen hebben nu toegang tot schoon drinkwater. Extreme armoede is ongeveer gehalveerd. Allemaal goed nieuws voor de optimisten onder ons. Maar waarom halverwege stoppen, denken de pessimisten?

We hebben ongelofelijk veel bereikt en de welvaart in de wereld is enorm toegenomen. Maar we mogen niet zeggen dat dit reden is voor optimisme. En zo moeten we zeker ook de onheilsprofeet negeren. Niemand weet het namelijk.

Misschien wordt het nog veel erger en zorgen de coronacrisis, de recessie en klimaatverandering dat onze problemen ons als soort integraal en langdurig gaan overstijgen, maar dat hoeft niet. Vooral omdat we in het verleden problemen hebben opgelost die niemand voor mogelijk hield.

Als ons verlangen sterk genoeg is en lang genoeg aanhoudt, dan kunnen we bijna alles. Daarbij hebben we de zekerheid dat als het toch niet lukt, een immense crisis ons zal helpen het onmogelijke te doen en om zelfs een wonder te verrichten. Mits deze crisis groter is dan we zelf als soort zijn. De klimaatcrisis is zo’n crisis, die groter is dan wij als soort zijn. Deze crisis overstijgt elke continent, net zoals Corona dat nu doet. De klimaatcrisis overstijgt ook elke politieke overtuiging en religie. Het is een geschenk van moedernatuur en het zal ons vele generaties kosten om het uit te pakken. Dus is er alle ruimte voor optimisten om optimistisch te blijven, mits ze ook leren van de pessimisten. En hen begrijpen door naar ze te luisteren en iets met hun realiteit te doen.

En visa versa natuurlijk.

Crisistijden zijn de beste tijden

Onze wereld staat stil en het COVID-19 virus laat ons zien dat een epidemie of crisis onze grenzen, culturele afkomst en politieke overtuigingen  niet herkent, noch erkent. Als Iran zwaar in de problemen komt door de druk van de VS, dan raken alle landen in de regio in grote problemen. Als binnenkort duidelijk wordt dat de VS het grootste slachtoffer wordt van de coronacrisis, dan zullen de economische problemen de hele wereld op haar grondvesten doen trillen. De Grote Depressie aan het begin van de vorige eeuw zal verbleken tot kinderspel. Het zal de Republikeinen en Democraten en daarmee bijna alle Amerikanen overtuigen, dat ze in een neodemocratie hebben geleefd, die goed voor de rijken heeft gezorgd en tegelijk het gezondheidssysteem ontoegankelijk heeft gehouden voor meer dan een kwart van de Amerikanen. De meest landen in Afrika hebben het beter voor elkaar en vormen daarmee een schril contrast met de oproep “Let’s make America Great Again”. Want dat ging vooral over het scheppen van werkgelegenheid en het schofferen van de rest van de wereld.

Corona laat ons zien dat voor een overheid – die decennia lang zijn burgers misleidt en het vertrouwen misbruikt door bedrijven, werkgelegenheid en economische groei belangrijker te maken dan haar burgers en de planeet – de betaaldag nu letterlijk en figuurlijk is aangebroken. Alle belastingvoordelen die bedrijven de afgelopen jaren zijn geschonken  en die ten koste zijn gegaan van het publieke systeem – zoals bijvoorbeeld onderwijs, welzijn en (jeugd)zorg -, komen nu terug als een boemerang en kost deze overheden nu een veelvoud.

Het is nu een uitgelezen kans voor politici in en buiten Europa om het vertrouwen van haar burgers terug te winnen. Dat zal niet eenvoudig blijken, omdat de uitdagingen groot zijn, met name op het gebied van ongelijkheid en klimaat.

We moeten dus snel en wereldwijd het trillemma van globalisering, democratie en nationaal belang oplossen. Er moet een onderscheid gemaakt worden tussen het niveau en de belangen van een land en het niveau en de grotere belangen van het internationale en ecologische systeem.

Pessimisten vrezen voor een boost van totalitaire entiteiten, zoals het ‘grootse Amerika’ van Donald Trump, dat zijn leidende positie en voorbeeldfunctie in de wereld volledig is kwijt geraakt.

Deglobalisering, het sluiten van de grenzen, het opzeggen van handels- en nucleaire-verdragen zijn tegengestelde bewegingen van wat de wereld nu nodig heeft. In de tweede helft van deze eeuw moeten we meer dan een miljard klimaatvluchtelingen opnemen en toegang verlenen tot onze economieën, onderwijs en zorgstelsel. Dat gaat niet lukken wanneer we nu de focus verschuiven naar isolationisme en protectionisme.

De beste kuur en enig effectieve tegengif voor een crisis, is wereldwijde samenwerking en beter en vaker luisteren naar de wetenschap en ons hart, dan naar politici en aandeelhouders.

Voer voor rasoptimisten en -pessimisten

In het laatste deel van het drieluik krijgt het doorkijkje naar de toekomst met Pinker en Harari nog meer vorm en inhoud. Er wordt dan inhoudelijk ingegaan op de in dit deel genoemde grootste risico’s voor onze welvaart en ons welzijn en hoe we deze kunnen indammen. Voer voor ras-optimisten en -pessimisten.

Meer informatie:

Homo Deus, Yuval Harari – ISBN10 9400404972 (15.00 euro) | LINK
Verlichting NU, Steven Pinker – ISBN10 9045040468 (25.00 eur) | LINK
Once Upon A Future, Ruud Veltenaar en Leen Zevenbergen – ISBN10 9461562640 (29.90 euro) | LINK