4 min leestijd

Zwanengang – waarom redt de markt KLM niet?

Waarom worden bij KLM zakelijkheid en gezond verstand bedolven onder blauw KLM-sentiment? Er liggen veel belangrijkere maatschappelijke opgaven op ons bordje (klimaat, ongelijkheid, onderwijs, zorg, afbrokkelende sociale cohesie). Laat de overheid zich hier op richten; de aandeelhouders bij KLM moeten zelf hun broek maar ophouden. Laat de markt zijn werking doen en kies desnoods voor een nieuwe emissie.

Moet KLM gered worden en zo ja, waarom dan door de overheid en niet door de markt?

Waarom worden bij KLM zakelijkheid en gezond verstand bedolven onder blauw KLM-sentiment? “Laat de markt KLM redden en besteed de miljarden staatssteun aan de grote maatschappelijke opgaven”, aldus emeritus prof. dr. Kees Cools.

Prof. dr. Kees Cools is emiritus hoogleraar corporate finance & governance aan de Tilburg University – TIAS Business School en momenteel Fellow aan het Governance Department van Tilburg University.

Na de 3,4 miljard euro aan (staatsgaranties op) leningen voor KLM wil minister Hoekstra van Financiën nu praten over de versterking van het eigen vermogen van KLM.

Moet KLM gered worden? Zo mogelijk, maar niet door de overheid. Zelfs ING, een systeembank, had in 2008 niet gered moeten worden door de overheid. ING werd in 2008 door de overheid gesteund met 10 miljard euro, omdat het als vitale systeembank niet mocht omvallen. ‘Vitaal’ betekent dat het wegvallen van een onderneming leidt tot grote economische schade. ‘Nationale trots of de dreigende werkloosheid van ING-werknemers hadden destijds in de afwegingen geen primaire betekenis’, aldus de destijds direct betrokken topambtenaar Bernard ter Haar recentelijk in zijn blog. Op basis van dat criterium moet KLM niet worden gesteund. KLM is niet vitaal voor de Nederlandse economie. Als KLM gered moet worden, geldt dat ook voor tientallen, zo niet honderden andere ondernemingen.

Is KLM een vitaal bedrijf?

Bovendien, een faillissement staat los van de levensvatbaarheid van een onderneming. KLM zou na een eventueel faillissement kunnen doorstarten, of de vliegtuigen, landingsrechten en overige activa kunnen worden gekocht door andere luchtvaartmaatschappijen. Zo is het destijds met DAF en Fokker ook gegaan. En ook met Sabena, de ‘KLM van België’, die in 2001 failliet ging. Zelfs bij dit grootste faillissement uit de Belgische geschiedenis leed de economie geen grote schade. Dat zou ook gelden voor de Nederlandse economie bij een eventueel faillissement van KLM.

Nieuwe emissie creëert juiste balans tussen bestaande en nieuwe aandeelhouders…

En dan nog. Zelfs als er sprake is van een vitaal bedrijf is er in eerste instantie nog geen rol voor de overheid weggelegd. In 2008 was het hoogstwaarschijnlijk niet nodig dat de staat ING steunde. ING had zelf een aandelenemissie kunnen doen. Daarvoor ben je een beursfonds en daar zijn (kapitaal)markten voor. Voor de urgentie had de overheid die 10 miljard kunnen voorschieten, totdat het geld van de emissie binnen was.

Het was voor beleggers een gouden kans geweest, kopen op een dieptepunt, met de continuïteitsgarantie van de Nederlandse Staat in de achterzak. En dat geldt nu ook. Nieuwe aandeelhouders kunnen bij een nieuwe emissie tegen een aantrekkelijke koers aandelen inkopen en de bestaande aandeelhouders betalen via hun verwatering mee aan de redding van de KLM; en dat is fair met alle dividenden en koerswinsten die ze de afgelopen jaren in de zakken hebben gestoken.

Aandelenemissie

Het kan echt anders, ook in tijden van corona. Een goed voorbeeld is ’s werelds grootste cruisescheepvaartonderneming Carnival, eigenaar van onder andere de Holland-Amerika Lijn, die heeft tijdens de coronacrisis al drie keer een aandelenemissie gedaan. Voor beleggers die bij de eerste emissie op 2 april zijn ingestapt is de aandelenkoers sindsdien verdubbeld. Een ander voorbeeld is KPN. Begin 2013 was de koers vanwege forse verliezen ingestort naar 1,50 euro, de laagste koers ooit. KPN, toch niet onbelangrijk voor de Nederlandse economie, heeft toen ‘gewoon’ voor 4 miljard euro aandelen moeten uitgeven. Dat had ING ook kunnen doen en kan KLM – als op termijn levensvatbare onderneming, in waarschijnlijk afgeslankte vorm – nu ook doen.

Waarom de vele miljarden niet elders en vooral beter besteden?

Wat is er aan de hand met de politiek? Waarom niet de markt zijn werk laten doen en die miljarden elders zinvol besteden? En waarom worden bij KLM zakelijkheid en gezond (economisch) verstand bedolven onder blauwe KLM-emoties, Kamerbreed? Ogem, Fokker, DAF, V&D, Imtech (22 duizend werknemers bij faillissement in 2014), DSB bank, KPN, Hema, mochten geen van allen rekenen op steun van de overheid.

Waarom zijn voor politiek Den Haag de vele tienduizenden werknemers bij deze ondernemingen minder waard dan de werknemers van KLM? Waarom zegt minister Hoekstra over het redden van KLM wel ‘We doen dit allemaal om de onderneming te redden en zoveel mogelijk banen te behouden’ en niet bij andere ondernemingen? Wellicht kunnen elders met minder geld meer banen worden gered.

Blauw ministerie

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heet in Haagse kringen ‘het blauwe ministerie’. ‘Staatsteun houdt ‘onze blauwe trots’ in de lucht’, stelde minister Van Nieuwenhuizen ‘onzakelijk’, schreef de Volkskrant op 27 april. Daar komt bij dat niet alleen KLM, maar de hele luchtvaartsector – als grootvervuilers bovendien – worden voorgetrokken en ten onrechte fors gesubsidieerd, met nul btw op tickets, nul accijns op brandstof, tijdens corona mochten alleen in vliegtuigen mensen opgepakt tegen elkaar zitten, de sector doet niet mee met het klimaatakkoord van Parijs en betaalt geen CO2-heffing.

Miljarden steun is dure vorm van overheidsfalen, of is het -dwalen?

We zagen twee kwesties. Er is allereerst geen sprake van marktfalen en toch grijpt de overheid in, voor miljarden, een dure vorm van overheidsfalen. En op de tweede plaats wordt KLM ten onrechte behandeld als een systeembank, als zijnde vitaal voor onze economie. Het eerste komt over als naïviteit of onwetendheid, een reddingsreflex? Het tweede als een groot Haags taboe, Kamerbreed.

Den Haag heeft vanuit een soort van tunnelvisie verkeerde afwegingen gemaakt. Meer vanuit primaire emoties en blauwe onderbuikgevoelens dan economische rationaliteit en gezond verstand. Het is belangrijk dit debat in alle scherpte te voeren en Den Haag weer terug te krijgen op het pad van de (economische) ratio.

Er liggen grote maatschappelijke opgaven (onderwijs, klimaat, corona, de groeiende sociale kloof, etc.) waar de rol van de overheid onmisbaar is en miljarden mee zijn gemoeid. Aandeelhouders kunnen prima hun eigen broek ophouden, laat de markt zijn werk doen.

Deze opinie verscheen eerder in uitgebreide vorm in Mejudice onder de titel ‘Overheidsfalen en de KLM gekte’.

Zie via deze link het oorspronkelijke artikel in Mejudice, van prof. dr. Kees Cools.